Širom BiH, posebno u Republici Srpskoj u posljednje tri decenije, podignuti su prelijepi pravoslavni hramovi, ali se među svetinjama u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici po svojoj ljepoti izdvajaju crkve brvnare u okolini Prijedora, koje su u devetnaestom veku sagrađene u selima Marićka, Omarska, Rakelići, Busnovi i Jelićka.
Po mišljenju pravoslavnog sveštenstva, među pet prijedorskih lepotica najljepša je crkva brvnara u Jokićima, zaseoku Omarske, velikom selu ispod Kozare, koje je vijekovima unazad jedan od bastiona srpstva u Bosanskoj Krajini. Izgradnja ove svetinje, koja je posvećena Vaznesenju Gospoda Isusa Hrista, započeta je 1893. ali su iz nekog razloga radovi prekinuti sve do 1920. godine.
Crkva je u potpunosti završena 1922. godine. Devet decenija kasnije, tokom 2013. urađen je novi ikonostas i izvršena potpuna sanacija spoljašnosti crkve. Među ikonama u crkvi izdvaja se plaštenica, naslikana u 19. veku i ikona Sveta tri Jerarha, koja je crkvi priložena 1899. godine.
Vaznesenju Gospodnjem posvećena je i crkva u Busnovima, ali je po imenu brežuljka na kojem se nalazi u narodu poznata kao crkva Spasovica. Na gredi iznad ulaznih vrata je urezana 1870. godina, ali se ne zna da li je to godina izgradnje ili obnove. Ono što je poznato to je da je glavni majstor bio mještanin Simo Stojić. Prvobitno, noseće drvene grede bile su položene na zemlju, ali je 1924. godine drvena građevina podignuta na kameni podzid.
U porti crkve nalazi se spomenik mještanima Busnova koje su u Drugom svjetskom ratu pobile hrvatske i muslimanske ustaše i borcima iz sela koji su poginuli u ratu za stvaranje i odbranu Republike Srpske, od 1992. do 1995. godine.
Crkva brvnara u Marićki, posvećena Svetom proroku Iliji, sagrađena od hrastovog drveta. Iz zapisa koji je urezbaren u desnom dovratku zapadnih vrata crkve vidi se da je dovršena 1870. godine, u vrijeme kada je u Donjoj, Gornjoj i Srednjoj Marićki službovao pop Gligorije Stojić. Po narodnom predanju, na istom mjestu crkva je postojala još u 18. vijeku, ali su je zapalili Turci. Postojanje stare crkve potvrđuju i pronađene ikone za koje je utvrđeno da su naslikane 1753. godine.
Svetinju je sagradio Teodor Čanak, a ikone na ikonostasu je uradio ruski slikar Pavle Žitecki.
Od niza osobenosti crkve u Marićki izdvajaju se dvokrilna drvena vrata na zapadnoj strani koja su, iako široka 80 centimetara, izgrađena od jednog komada drveta. Pored crkve se nalazi gaj od više desetina stoljetnih hrastova. Najveći među njima stariji je od šest vijekova.
U oktobru 2010. crkva u Marićki proglašena je nacionalnim spomenikom. I ovom mjestu izuzetne duhovnosti, koja „izbija“ iz svega čega se pogled dotakne, dodatni značaj daje spomen-ploča sa imenima i fotografijama boraca, pripadnika VRS, koji su pod komandom generala Ratka Mladića poginuli u posljednjem odbrambeno-otadžbinskom ratu.
Crkva brvnara u Jelićkoj posvećena prenosu moštiju Svetog oca Nikolaja sagrađena je 1841. godine, što svjedoči natpis urezan iznad zapadnih vrata. Njen graditelj je bio Jovo Čanak iz Prijedora. U narodu postoji predanje da je crkva bila podignuta na lijevoj obali rijeke Gomjenice, ali da je zbog opasnosti da je Turci zapale tokom jedne noći rastavljena i prenijeta na sadašnju lokaciju.
I ova svetinja je bila sagrađena na zemlji, a na sadašnji kameni temelj podignuta je 1890. godine. Prije osam godina izvršena je potpuna obnova crkve. Urađen je novi ikonostas, ikone restaurirane, a obnovljena je i manja galerija sagrađena za crkveni hor. U porti ove brvnare mještani su od 1965. do 1991. podigli i novu crkvu povećenu istom svetitelju.
Treća crkva brvnara u prijedorskom kraju koja je posvećena vaskrsnuću utemeljivača hrišćanstva Crkva Vasnesenja Hristovog završena je 1856. godine, u Rakelićima, na mjestu zvanom Zborište, na kojem je početkom devetnaestog vijeka bila podignuta manja crkvica. Kao i u Jelićkoj i pored ove brvnare 1986. godine ozidana je nova crkva.
Ikonostas crkve u Rakelićima, jedine od prijedorskih crkava brvnara koja još nije obnovljena, je iz vremena njenog podizanja a izradili su ga majstori iz Kostajnice. Hodočasnici iz ovog kraja koji su odlazili na Hristov grob u Jerusalim su u crkvu donijeli nekoliko relikvija, među kojima je najpoznatija Jerusalimska ikona.
-Prošao sam mnoge srpske krajeve. Posebno u posljednjem ratu kao borac VRS. I vidio mnoge crkve. Ali nigdje nema takve ljepote kao što su prijedorske crkve brvnare. One nisu samo duhovni i kulturni centri, već i izuzetna turistička atrakcija. LJudi koji posjećuju naš kraj, a nemaju predznanje o njihovom postojanju, oduševljeni su izgledom naših crkava sagrađenih od drveta – kaže Radovan Mikanović iz Marićke, na čiji poziv sam posjetio prijedorski kraj.
Srbijadanas.com