Od ukupnog broja imena ubijenih boraca upisanih u memorijalni zid, 9.495 ili 95 odsto čine Srbi, 288 ili 2,9 odsto muslimani, 91 ili 0,9 odsto Hrvati i 47, odnosno 0,4 odsto, ostali
Memorijalni muzej na Mrakovici i Nacionalni park “Kozara” svjedočanstvo je ogromnog stradanja Kozarčana i naroda tog kraja tokom Drugog svjetskog rada od ustaša i fašista.
Kako je građen spomenik na Kozari, jedno je od najčešćih pitanja s kojim se susreće osoblje Muzeja i Nacionalnog parka.
Drugi svjetski rat potpuno je promijenio sliku Kozare, ostavivši za sobom pusta, spaljena sela i ogromnu ratnu štetu.
Skoro svaki metar ove zemlje čuvao je uspomenu na neki ratni događaj, navodi se u publikaciji “Kozara, spomenik slobode” Memorijalnog muzeja na Mrakovici, u izdanju “Nacionalnog parka”.
Kozara je proglašena za šumu od istorijskog značaja 1957. godine, a u isto vrijeme javile su se prve inicijative za izgradnju spomenika koji bi prikazao tragediju i herojstvo naroda i boraca Kozare.
Odbor za izgradnju spomenika osnovan je 26. januara 1962. godine. Brojao je 38 članova iz potkozarskih opština Banjaluka, Prijedor, Bosanska Dubica, Bosanska Gradiška, Bosanski Novi i Laktaši.
Odbor je raspisao opštejugoslovenski javni konkurs za idejno rješenje spomenika, a u svim republikama SFRJ osnovani su pododbori.
Na konkurs se prijavilo 49 umjetnika iz SFRJ koji su svoje prijedloge dostavili pod šiframa, prva nagrada pripala je akademskom vajaru Dušanu DŽamonji, a izložba radova pristiglih na konkurs održana je u Sarajevu od 22. do 27. oktobra 1970. godine.
Izgradnja je počela 2. avgusta 1971. godine, uz angažman 3.000 društvenih aktivista.
Kamen temeljac položio je predsjednik Skupštine Socijalističke republike BiH Hamdija Pozderac, a radove je izvodilo zagrebačko preduzeće “Tehnika”, koje je izgradilo i spomenik žrtvama fašističkog terora u Jasenovcu.
U izgradnju spomenika na Mrakovici utrošeno je hiljadu tona cementa, četiri hiljade kubnih metara agregata, 200 kubnih metara oplate i 200 tona gvožđa.
Spomenik je podignut dobrovoljnim prilozima 400.000 građana i 1.350 pravnih lica, te jednog broja ljudi iz dijaspore.
Od ukupnog broja imena boraca upisanih u memorijalni zid, 9.495 ili 95 odsto čine Srbi, 288 ili 2,9 odsto muslimani, 91 ili 0,9 odsto Hrvati i 47, odnosno 0,4 odsto, ostali.
Prema popisu iz 1931. godine, na ovom prostoru živjelo je 199.289 stanovnika, i to 137.719 Srba, 32.613 muslimana, 26.651 Hrvat, 1.643 Nijemca, 1.337 Ukrajinaca i neznatan broj Italijana, navodi se u ovoj publikaciji.
Spomenik je završen 27. jula 1972. godine, a svečanosti otvaranja, organizovanoj 10. septembra iste godine, prisustvovao je Josip Broz Tito u uniformi maršala, koji je tom prilikom na poklon dobio narodnu nošnju sa Kozare, maketu spomenika u bronzi i komplet knjiga o Kozari.
Uoči otvaranja spomenika odlučeno je da se svake godine na Dan borca, 4. jula, koji je ujedno i dan proboja iz obruča u velikoj fašističkoj ofanzivi na Kozaru, kod spomenika u slavu epopeje sastaje narod, omladina, borci i utemeljivači spomenika, a prva takva manifestacija, odnosno narodni zbor održan je 1973. godine, prilikom otvaranja Memorijalnog muzeja na Mrakovici.
Muzej sa spomenikom i memorijalnim zidom čini spomenički kompleks na Mrakovici.
Prvu stalnu postavku dobio je 4. jula 1973. godine, kada je Muzej revolucije BiH ovdje priredio izložbu “Kozara u ljeto 1942. godine”, a od 4. jula 1982. godine dobija stalnu postavku “Kozara u NOB-u”.
SRNA