Slijetanje prvih partizanskih pilota na prijedorski aerodrom Urije, prije 75 godina, zauzima veliko mjesto u njegovanju nasljeđa oslobodilačke borbe naroda podno Kozare.

Na činjenicu da su prvi partizanski piloti Franjo Kluz i Rudi Čajavec, ustaškim avionima iz banjalučkog aerodroma Zalužani prebjegli u Prijedor, najponosniji su piloti.

Penzionisani sekretar Aerokluba Prijedor i bivši pilot Nebojša Nožinić kaže da su rado koristili razne manifestacije kako bi spomenuli ovaj podvig.

– Njih dvojica su bili piloti u sastavu takozvane Nezavisne države Hrvatske, a Mišo Jazbec je bio aviomehaničar. Nisu bili u kontaktu sve do 23. maja 1942. godine kada su zajedno preletjeli iz redova neprijateljskih snaga na stranu narodnooslobodilačke borbe. U Prijedoru, koji je bio oslobođen od neprijatelja, sve je bilo spremno za njihovo slijetanje – priča Nožinić.

Dodaje da su Kluz i Jazbec četvrtog juna imali prvi let i tada su iznad Banjaluke bacali letke pozivajući ustaše da se pridruže partizanima i pucali su na bivšu bazu u Zalužanima.

– Čajavec je ranjen u koljeno i prinudno slijeću u selo Kadinjane, na četničku teritoriju. Čajavec se ubio da ga ne uhvate neprijatelji, a Jazbec je kao zatvorenik u Zagrebu, stradao od teških muka – kaže on.

Navodi da je drugi avion, kojim je upravljao Franjo Kluz, ubrzo nakon slijetanja u Prijedor, iz opreznosti bio prebačen u Međuvođe kod Kozarske Dubice, gdje je bio pripremljen rezervni aerodrom.

– Kluz je zajedno sa Ivicom Mitračićem Bregejcom, takođe poletio 4. juna. Oni su bacali letke i bombe iznad Kostajnice, Kozarske Dubice, Novog Grada i Dvora. Pošto se spremala neprijateljska ofanziva na Kozari, oni su 14. juna preletjeli na improvizovani aerodrom u Lušci Palanci kod Sankog Mosta. Neko je Nijemcima dojavio da je tu partizanski avion pod oznakama NDH i onda su ga oni pucajući iz aviona, zapalili šestog jula – priča Nožinić.

Navodi da su prvi partizanski avioni djelovali više od 45 dana.

– Oni su bili moralna podrška narodu koji se pobunio protiv okupatora. Kluz je poginuo 1944. godine kod Omiša, a Mitračić je ostao u Livnu. Dolazio je često u Prijedor i proglašen je za počasnog člana Aerokluba Prijedor. Upravo zahvaljujući njemu, podignut je spomenik prvim partizaniskim pilotima na prijedorskom Aerodromu – ističe Nožinić.

Dodaje da se prelet partizana u Prijedor, koji je bio jedna od rijetkih oslobođenih teritorija, ubraja među centralne istorijske događaje Drugog svjetskog rata.

– Tito je nakon rata, 1947. godine, tražio prvi pisani dokument o pilotima. To je bio dopis koji je sekretar partijske ćelije za Banjaluku, Zaga Umićević uputila kurirom na Kozaru da se 21. maja obezbjedi prelet u Prijedor. Iako se prelet stvarno dogodio dva dana kasnije, Tito je naredio da se 21. maj obilježava kao dan Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva – kaže on.

Ovaj dan je praznovan sve do raspada Jugoslavije. Dodaje da je 1951. godine Tito u Međuvođu svečano otvorio spomenik posvećen partizanskim pilotima. Na istom ovom mjestu je i replika Kluzovog aviona „Potez 25“.

Arheolog Milenko Radivojac smatra da je repliku aviona, trebalo bolje zaštiti od vandala.

– Lijepo je što je pored ceste jer je vidljiv, ali trebalo ga je možda izdići kako bi bio zaštićen od oštećenja. Ovo je već druga replika aviona koji je tamo postavljen u znak sjećanja na prve partizanske pilote. Sada je od lima i djeca ga kidaju. Elise više nema – kaže Radivojac.

Dio uspomena u Vojnom muzeju

Radivojac kaže da je u Vojnom muzeju u Beogradu izložen dio krila sa petokrakom koju su neprijatelji otkinuli sa aviona „Brege 19“ koji je vozio Čajavec.

– Tamo je i jedna fotografija na kojoj su se pored tog aviona zajedno uslikali, ustaša, Nijemac i četnik – kaže Radivojac.

EuroBlic